Wakacje w Polsce

Morze Tworzy,Atakuje i Burzy

23 August 2013r.

Morze przy tym brzegu nietylko jest czynnikiem twórczym, ale również atakuje i burzy. To też piaski, toczone przez prąd, pochodzą w znacznej mierze ze zniszczonych gdzieś dalej na zachodzie brzegów. Dużo takiego matęrjalu do transportu dostarcza prądom cały odcinek od zachodniej Jastrzębiej Góry aż po Wielką Wieś. Urwiste w tem miejscu brzegi obsuwają się w morze bądź atakowane przez fale, bądź też skutkiem działania wód deszczowych lub podziemnych, które licznemi źródełkami sączą się u podnóża, A ponieważ są to skały przeważnie luźne— piaski, piaszczyste gliny morenowe — więc też łatwiej mogą być zmyte z brzegu przez fale i dostać się w smugę prądu. D , • tt i Na miejscu zostają bloki gla-Poch od zenie Helu. * ° zow, wypreparowane przez wodę z gliny morenowej. Z takich to materjalów, pochodzących zarówno z dalszych brzegów Pomorza jak i z polskich, wyrósł kolo Wielkiej Wsi półwysep Hel. Prad z zachodu płynie wzdłuż Prądy kolo helu. przysparzając wciąż nowych osadów do jego budowy. Że jednak głębia morska na końcu Helu dosięga 00 metrów: że prócz tego sam cypel Helu, wysunięty daleko w morze, wystawiony jest i na burzące działanie morza — więc wydłużanie się półwyspu postępuje wolno ). Odnoga tego prądu zakręca na połu- dnie, okrąża szeroką maczugowatą część półwyspu Hel i przyczynia sie tym sposobem do poszerzenia półwyspu i od strony południowej '). W razie wiatru wschodniego powstaje prąd kolo południowego brzegu zatoki Gdańskiej, który, zasilony wodami Wisły, płynie ku Oksywiu i niesie piaski wzdłuż ') Flaszki próbne, wyrzucane kolo Rozewia, płynęły ■/. prądem wzdłuż Helu i wyławiane były na mierzei wiślanej. « mewiej rafy» l) ); kolo półwyspu Helskiego skręca na poludn.-wschód w kierunku portu: prąd ') Tak zwana «vncvia rafa» jest to mielizna w kształcie trójkąta, wyrar.tająca z półwyspu Hel miedzy Chałupami a Kuźnica i ciągnącą sic na przestrzeni kolo 10 kim. w stronę Rewy. Prócz głębszego miejsca pod Kuźnicą (do 7 mtr.), jest ona położona płytko pod powierzchnią wody (1—2 mtr.); w wielu miejscach silny wiatr zwiewa z niej wodę, odsłaniając piaski, na których żeruje ptactwo wodne. Przy przejeździe kutrem z Kuźnicy do Rewy widać ją wyraźnie, gdyż woda w tern miejscu ma barwę jasnozielonkawą, a grzywy fal rozbijają sie na niej, jak przy brzegu. ten w jednych miejscach osadza piaski, np. wpobliżu Jastarni, w innych zaś obrywa brzegi1). Nadmienić należy, iż fale Małego morza, niezależnie od prądów, w wielu miejscach niszczą brzegi Helu i zagrażają nawet torowi świeżo wybudowanej kolei ). Ponieważ jednak przebieg prądów w zatoce Puckiej i Gdańskiej jest naogól mało znany, przeto trudno obecnie ustalić, czy gromadzenie się piasków lub obrywanie brzegów na danym odcinku Helu ma być przypisane prądom, czy też działaniu fal. ') Kolo portu Helskiego morze pochłania ląd i zmusza do budowania tam ochronnych, podczas gdy na południu i wschodzie cyplu widać przyrost brzegu . 7 . Otwory wiertnicze, przebite Budowa geologiczna w Jastarni Gdańskiej do głębokości 180,5 mtr. i we wsi Hel do 106,5 mtr., rzuciły światło na budowę geologiczną półwyspu. Okazuje się z nich, że warstwy piasku z wkładkami żwiru, naniesione przez morze, mają miąższość kolo 60 mtr., licząc od zwierciadła wody w głąb; co do cokołu, na jakim spoczywają, ten nastręcza pewne trudności w dokladnem oznaczeniu jego wieku geologicznegol). Po wyłonieniu się Helu z pod wody zaczęły rosnąć wydmy z piasków, wyrzucanych na brzeg. Jak potężna była twórcza praca wiatru w budowie półwyspu, widać to zwłaszcza na odcinku od latarni morskiej w Jastarni do Helu, gdzie wydmy wyrosły po obu stronach półwyspu, zewnętrznej i wewnętrznej, do wysokości 11—24 mtr. nad poziomem morza, Być może, iż kojarzy się to z działaniem prądów, które, jak wspomniano wyżej (str. 52), osadzają piaski na obu brzegach półwyspu. Na odcinku Wielka Wieś-Jastarnia półwysep jest węższy, wydmy są niższe i sięgają średnio wysokości 5—9 mtr. Często pomiędzy wydmami napotyka się kotliny, położone niemal narówni z poziomem morza. Ciekawe takie miejsce znajduje się na południu od latarni morskiej w Jastarni, gdzie między jednym łańcuchem wydm, wy- ') We wsi Hel na głębokości 9S,7 mtr. znaleziono glau-konitowy piasek z systemu kredowego: w Jastarni zaś na głębokości od 88—180 mtr. wiek warstw oznaczono, jako prawdopodobny oligoeen i kredę. sokości 1(5—23 mtr. od strony wewnętrznej Helu, a drugim od strony Wielkiego morza, wysokości 21—23 mtr., są kotliny, położone zaleciwo 0,3—0,6 mtr. nad p. m. Ta cześć Helu, szeroka i oko-Morzc przerywa Hel. najskuteczniej opiera się burzom; nie wytrzymuje zato naporu fal odcinek miedzy Wielką Wsią a Jastarnią. Szerokość półwyspu tutaj w paru miejscach (pod Chałupami i Kuźnicą) wynosi kolo 250 mtr.. i wal wydm jest niski; nic też dziwnego, że fale burz najczęściej w tych miejscach przerywają wątły pas lotnych piasków, jak to się zdarzyło w r. 1874 pod Chałupami, a w r. 1914 kolo Wielkiej Wsi. Jak fale atakują plażę i zalewają aż pod same wydmy w Kuźnicy przy wietrze póln. lub półn.-wseh. Nie były to więc jakieś stale cieśniny. Niektóre z nich mogły być nawet fosami, sztucznie przekopałem i kolo fortów, jakie polecił ') Saniuelis Liberi Baronis De Pufenclorf. Dc rebus a Carolo Gustaro Sveciae Regc gestis. Norimbergae 1696. wznieść król Wlaclylaw IV l) w miejscu, gdzie obecnie znajdują sie wsie: Chałupy i Kuźnica2). ') Twierdza Władysławowo była zbudowana na miejscu dzisiejszej wioski Chałupy, a szaniec Kazimierzowski w okolicy Kuźnicy. Wzniósł je znany podówczas inżynier Jan Płait-ner dla osłony portu, jaki zaprojektował kolo Helu; dokonawszy bowiem pomiarów głębokości zatoki Puckiej, miejsce głębsze przy Helu (odpowiadające prawdopodobnie zagłębieniu 7-mctrowemu, obecnie istniejącemu między Chałupami a Kuźnica) uznał za odpowiedniejsze do założenia portu wojennego, niż Puck. W roku 1635 zaczęto budowę twierdzy Władysławowa, wykopano rowy, usypano szańce, umocniono je skarpami, otoczono palisadą z drzewa. Forteca Władysławowo przedstawiała wielobok wydłużony z bastjonami, dochodzący do obu brzegów morza, długości kolo 300 mtr. i szerokości kolo 150 mtr. Kazimierzowo było mniejszym fortem czworobocznym z bastjonami. W porcie Władysławowo urządzono i warsztaty, w których statki handlowe przerabiano na wojenne. Snadż król dużą wagę do obu fortów przywiązywał, skoro na ich btidowę łożył z własnej szkatuły, osobiście je oglądał i kazał prochami, artylerją, załogami, żywnością opatrzyć, a dowództwo nad niemi powierzył znanemu z męstwa hrabiemu Denhoffowi i baronowi dc Guldensternowi. Gestorum gloriosissimi ac inrictissimi Vladislai IV Polo-niae et Sreciae Regis pars secunda. Authore Ererhardo Was-senbergi Gedani 1643, . Kajetan z Kwiatkowa Kwiatkowski. Dzieje narodu Polskiego za panowania Władysława IV — Warszawa 1823; Myśl przekopania Helu pod Kuźnicą i urządzenia portu w zatoce Puckiej z wyjściem na Wielkie morze odżyła Wprawdzie i Korzon w «Dziejach wojen i wojskowości w Polsce» ') wspomina o cieśninach, nad któremi te twierdze wybudowano, prawdopodobnie jednak były to tylko wyłomy, którędy burzliwe morze od czasu do czasu przelewało się do zatoki Puckiej. gdyż na innej mapie, pochodzącej prawie z tego samego okresu, co i wspomniana wyżej mapa z dzieła Pufendorfa, a wykonanej przez Getkanta 8) w r. 1637, żadnych przerw na półwyspie nie oznaczono. Niewątpliwie cały półwysep Hel podówczas by 1 jeszcze mniej trwałym utworem, niż obecnie; wtedy wystawiany był całkowicie na pastwę fal i wiatru, dziś bronią go umocnione lasem i plantacjami traw wydmy, oraz tamy, zbudowane przez rząd polski. Na tem zakończymy .ogólny zarys historji geologicznej naszego wybrzeża. Poruszono w nim dla jasności obrazu jedynie sprawy najważniejsze, nic jest bowiem geneza naszego brzegu tak prosta, jakby się to napozór wydawać mogło, a nawet wielu zagadnień nauka dotychczas nie rozstrzygnęła. Teraz zkolei przejdziemy do opisu poszczególnych odcinków wybrzeża i tego, co na nich można zobaczyć.

wczasy, nad morzem, miejscowości, morze, Bałtyk, historia, Jastarnia, Hel, wakacje, wczasy, Pomorze, Wypoczynek, Urlop, Zatoka Gdańska